1.    Эски ўзбек тилида кўмакчилар.
2.    Боғловчилар.
3.    Юкламалар.
4.    Модал сўзлар.

Кўмакчилар. Эски ўзбек тилида қўлланишда бўлган кўмакчилар худди ҳозирги ўзбек тилидагидек, икки гуруҳга бўлинади: а) соф кўмакчилар; б) функционал кўмакчилар.
Соф кўмакчилар. Эски ўзбек тилида қуйидаги соф кўмакчилар истеъмолда бўлган:
ёчµн. Бу кўмакчи бош келишикдаги сўзлар билан қўлланган. Қуйидаги маъноларни ифодалайди:
а) аталганликни билдиради: Бу ҳикāйат эл µчµндµр бары// бу ривайат эл µчµндµр бары (ШН);
б) сабабни билдиради: Ҳиндустандын ЈзгЎ йэрдЎ болмас µчµн муны тақрыб билЎ зикр қылдым (БН);
в) мақсадни билдиради: Илм таҳсили µчµн шаҳрға келибтµр (Навоий,МН).
БирлЎ (бирлЎн // билЎ // билЎн). Бу кўмакчи дастлаб бирлЎ формасида қўлланган бўлиб, қолган формалари кейинчалик вужудга келган. Қуйидаги маъноларни билдиради:
а) биргалик маъносини: Бэш й¯з эр бирлЎ атланур болды (ҚР).
б) восита маъносини: Бутларына найзаны¦ учи бирлЎн санчдылар (Ш.тар.)
в) ҳолат, сабаб маъносини: Йэтмиш йыл болды нэъмат бирлЎ умр кечµрдµм (ҚР)
г) пайт маъносини: Бир манзилга тунлЎ бирлЎ йэттилЎр (Тафсир).
Киби/кЎби. Бу кўмакчи ўхшатиш, қиёслаш маъноларини ифодалайди: Қылай Мажнун киби кЈ¦лµмни хāли (Навоий ФШ). ¤згЎ хāнлар киби мажлис қурмас (ШН).
Бикин. Бу кўмакчи XIV-XV асрларга оид ёдгорликларда учрайди. Юқоридаги кўмакчи каби ўхшатиш, қиёслаш маъноларини ифодалайди: ТЈкµлгЎй āхири андын қан йэр µзрЎ сув бикин қаным (Лутфий).
Йа¦лығ (йа¦лық). Бу кўмакчи ҳам ўхшатиш, қиёслаш маъноларин ифодалайди: Ғунча йа¦лығ чāк болмаған гирибāн қалмады (Саккокий).
УзрЎ (узЎ). Асосан шеърий асарларда қўлланган. Иш-ҳаракатнинг бирор нарса-предмет устида, юзасида бўлишини кўрсатади: Сунбул гул узЎ сайа салыбдур-му йāхуд// ҳар йан ачылыбдур-му йµзµ¦ узЎ кулāла? (Мунис).
Ичрэ кўмакчиси иш-ҳаракатнинг бирор нарса-предмет ичида содир бўлишини кўрсатади: Чāра будур ки, к£ҳисāр ичрЎ// ватан эткЎй қаранғу ғар ичрЎ (Навоий СС).
Сары кўмакчисининг ёзма манбаларда акс этиши XIII-XIV асрлардан бошлаб кузатилади. Бу кўмакчи иш-ҳаракатнинг йўналишини кўрсатади: Аны¦-дэк урди йµз шаҳзāда сары//ки сарсар савсаны āзāда сары (Навоий ФШ).
Таба, табару. Бу кўмакчи XV асргача истеъмолда бўлган, иш-ҳаракатнинг йўналишини билдиради: Фаластин таба барур болдылар эрсЎ, йолда ажāйибāтлар кЈрдилЎр (ҚР).
Теги кўмакчиси XV асргача бўлган ёдгорликларда учрайди, иш-ҳаракатнинг пайт ёки ўринга нисбатан чегарасини билдиради: Қыйаматқа теги āрāм қылғай (Хисрав ва Ширин).
Тегрµ (дегрµ) кўмакчиси ҳам иш-ҳаракатнинг пайтга ёки ўринга нисбатан чегарасини билдиради: Уч йылға тегрµ таҳсил қылдым (Фурқат).
Сайы//сайын  кўмакчиси иш-ҳаракатнинг давомийлигини кўрсатади: Сени кЈргЎн сайын аллāҳ дер-мэн (Лутфий).
Функционал кўмакчилар. Функционал кўмакчилар ҳам худди ҳозирги ўзбек тилидагидек, уч гуруҳга бўлинади: а) от-кўмакчилар; б) равиш-кўмакчилар; в) феъл-кўмакчилар.
Эски ўзбек тилида қуйидаги от-кўмакчилар истеъмолда бўлган:
Алд: Тошни аны¦ алдында қойдылар (Ш.тар.).
Йан: Йана Самарқандны¦ қуйы йаныда Бағи Шамал ва Бағи Бэҳишттур (БН).
Қат: Чықыбан бэглЎр аны¦ қатыдын// йэтдилЎр Қара кЈлгЎ илғāр (ШН).
Қаш: Чун бу сЈз хан қашыда айтылды (ШН).
О¦: Фатима тақы тэкмЎлЎри о¦ында бирЎр этмЎк қойды (Хисрав ва Ширин).
Ич: Шаҳ Малик эл ичигЎ келди (Ш.тар.).
Орта: Балық анда тирилди, сув ортасына кирди (Тафсир).
Ара: Йаман катиб манзили қаламданы-дек чāҳ ара болсун (Навоий, МҚ).
Уст: Андын со¦ Кашмир устигЎ йµрди (Ш.тар.).
Баш: Чаҳ башыда қойды бир кишини (Навоий, СС).
Аст: Меним қудратым астында қалғай-сиз (Тафсир).
Туб: БирЎгµ ул там тµбиндЎ кэчЎрдЎ ул қавушдын тонына сув тамды (ҚР).
Бāбыда: Самарқанддын қачыб келгЎн киши бāбыда сЈзлЎр битилиб эрди (Навоий,МШ).
Шу билан бирга, эски ўзбек тилида ҳақида, тараф, тегра, тоғры, арт, кет, й¯з,барасыда, хусусыда, васфыда, жыҳатыдын, хизмат каби от туркумига оид сўзлар функционал кўмакчи вазифасини бажарган. Айниқса, хизмат сўзининг семантикаси ўзига хос бўлган, яъни ўзбек тилидаги олд кўмакчиси ифодалаган маънони ифода қилган: Бу байтны Абдураҳмāн Жāмий хизматыда оқубдур (БН).
Равиш-кўмакчилар асосан чиқиш келишигидаги сўзлар билан қўлланиб, пайт маъносини ифодалайди. Эски ўзбек тилида қуйидаги равиш-кўмакчилар истеъмолда бўлган:
Бурун: Аны кЈргЎч, фығаны жандын бурун чыққай (Навоий, МН).
ИлгЎри/илгЎрµ: Бу китабны айтқандын он йетти йыл илгЎри бизгЎ йāғы болуб эрди (Ш.тар.).
Ашну, о¦. ИлгЎр¯, илгЎри кўмакчисига синонимдир: Āдамны йаратмазда ашну йер й¯зингЎ халифа йаратур-мен (Рабғ.). Фāтима ата¦ға бу к¯ндин £¦ емгЎк тегмЎгЎй (Нажҳ.Ф.). 
Кейин: ёч-тЈрт кµндин кейин захм билЎ-оқ барды (БН).
Со¦: Зулайҳā Йусуфны зиндāнға салмыштан со¦ зиндāн қапуғына барур эрди (ҚР).
Со¦ра: Йана бир нечЎ қадам барғандын со¦ра шайх муридға йана айтты (Навоий, МҚ).
Бери: Андын бери бу бāдийаны «Хадарвеш» дерлЎр (БН).
Нары/нару: Ул вақтда тµркмЎндин нары тарафында отурған эллЎр кЈп эрди (Ш.тар.).
Отру: Бу маъныдын отру алайҳиссаламқа Мустафā ат берилди (Нажҳ. Ф.).
Ташқары: Шāҳруҳийадын ташқары Ҳайдар бэг салған бағда ханға мулāзамат қылдым (БН).
Шунингдек, эски ўзбек тилида башқа, £згЎ, ғайры равиш кўмакчилари, XIII-XIV асрдаги манбаларда азын кўмакчиси ҳам қўлланган.
Айру: Сендин айру не керЎк бизгЎ (ШН).
Феъл-кўмакчилар. Эски ўзбек тилида –а/-Ў аффиксли равишдош формасидаги феъллар қўлланиш ўрнига қараб кўмакчи функциясини ҳам бажарган. Улар қуйидагилар:
КЈрЎ: Ва аны¦ қыйматы жавҳарыға кЈрЎ зāҳир болур (Навоий,МҚ).
Йараша: МЎскЎнигЎ йараша тушти нур//ҳимматыға йараша тапты ҳузур (ШН).
Бақа: Ул даманадын кЈчµб, ғарбқа бақа йµрµб, сувсыз кЈлдЎ тушулди (БН).
Боғловчилар. Эски ўзбек тилида ҳам богловчилар вазифасига кўра икки гуруҳга бўлинади: а)тенг боғловчилар; б) эргаштирувчи боғловчилар.
Тенг боғловчилар маъно ва вазифасига кўра қуйидаги турларга бўлинади: а) бириктирув боғловчилари; б) зидлов боғловчилари; в) айирув боғловчилари; г) инкор боғловчилари.
Қуйидаги бириктирув боғловчилари истеъмолда бўлган:
-у (-йу,-ву) боғловчиси форс тилига мансуб бўлиб, эски ўзбек тилида кенг қўлланган: Жаҳāнда тапмағай ҳаргиз киши нāм-у нишāным (Саккокий).ТинмЎдилЎр сув ичиндЎ тун-у кун (ШН).
Ва боғловчиси араб тилига мансуб бўлиб, эски ўзбек тилида кенг қўлланган: Жожы хāн Јлди ва йурт оғлы Сайы хāнға қалды (Ш.тар.) Франсузча ва алманча хат ва лисāн билµрни ЈзлЎригЎ лāзим билурлЎр (Фурқат).
Ҳам боғловчиси уюшган бўлаклар ёки қўшма гап таркибидаги содда гаплар олдидан такрорланиб келган: Мавлāнā Али Шихāб ҳам равāн, ҳам пухта айтур экЎндµр (Навоий, МН).
Тақы/дағы боғловчиси қадимги ёдгорликлар тили учун характерли бўлиб, эски ўзбек тилида ҳам кенг қўлланган: Тағны эритур āҳым, асар қылғусы бир кун/кЈ¦лµм нечЎ ким болса темур таш дағы полад (Лутфий).
ЙЎмЎ, ма XIII-XIV асрларгача бўлган ёдномаларда учрайди: Бу қисса йЎмЎ тугЎл шарҳ қылынмыш турур (ҚР).
Айирув боғловчилари. Қуйидаги айирув боғловчилари қўлланган:
Йā. Уюшган бўлакларнинг ёки қўшма гап таркибидаги содда гаплар нинг бирини иккинчисидан ажратиб кўрсатиш учун қўлланган: Шакардур ул ағыз йā писта, билмЎн (Лутфий).
Йāхуд. Қўлланиши ва маъноси бўйича йā боғловчисига ўхшайди: Сунбул гул узЎ сайа салыбдур-му йāхуд//ҳар йан ачылыбдур-му йµзµ¦ µзрЎ кулāла (Мунис ).
Гāҳ. Бу боғловчи кўпроқ такрорланиб қўлланади: Гāҳ сачын силЎр эди, гāҳ йµзин// гāҳ қашын сайлар эди, гāҳ к£зин (ШН).
Зидлов боғловчилар.Улар қуйидагича бўлган:
Аммā: Хоб айтыб эди, аммā мен рāзи болмадым (БН).
Лекин: Атланыб йол сары мāйил болды// лекин ул шаҳр черикидин толды (ШН).
Лек: Йардын ЈзгЎ ҳарна деб мāни//эшитиб, лек а¦ламай аны (Навоий, СС).
Валекин: Сени¦ ишқы¦да Хāразмий йоқалды// валекин йер йµзиндЎ аты қалды (МН).
Валек: Қазар-мен уйла ки Фарҳāд дард-у ғам тāғын// валек тырнағым олды қазарда тэшЎ ма¦а (Мунис).
Вале: Барча тапылур бизгЎ, вале йар тапылмас (Лутфий). 
Эски ўзбек тилида ҳам нэ инкор юкламаси қўлланган: Нэ кейин йаныб, нэ илгЎри й¯р¯б, сЈзни бир йергЎ қойалмай кел¯рлЎр (БН).
Эргаштирувчи боғловчилар. Эски ўзбек тилида қуйидаги эргаштирувчи боғловчилар қўлланган:
Ким: Ул тағларда расмдурким, ташларда абйāт битиб қазурлар (БН). Хāн ҳукм қылдыким, ҳеч ким мендин қалмасун теб (Ш.тар.).
Ки: Андақ хатун не йердин тапылурки, келиб ана¦ны¦ орнын тутқай (Ш.тар.).
Агар: Агар киши падшаҳ йасағлықдур, иши илгЎри баруры инāйатқа бағлықдур (Навоий, МҚ).
Агарчи: Фақир аны агарчи кЈрмЎй-мен, аммā Мавлāнā Муҳаммад Бадахшāнийдин эшитмиш-мен (Навоий, МН).
Агарчанд, гарчанд: Қайу шаҳридаким болса ҳунарманд// ҳама келди, йырақ эрди гарчанд (Фурқат).
Ҳарчанд: Ҳарчанд саъй қылдыким, Астрāбадны инисигЎ бермЎккЎ ризā болмады (БН).
Чун, чу: Умид улким, чун дарвиш киши эрди, баъзи мустажāб болмыш болғай (Навоий, МН).
Чунким, чунки: Васли ҳажрын қыссасын бир кун са¦а шарҳ ЎйлЎгЎй// чунки вāқифдур мени¦ йахшы-йаманымдын кЈ¦µл (Атоий).
Тā: Йахшыларыны тутуб £лт¯рс¯н, тā йаманлары ҳукмга бойун қойғай теди (Ш.тар.).
Тāки: Болдылар душман аны¦ ханыға// тāки киргЎйлЎр аны¦ қаныға (ШН).
Теб/деб: Ул оғлан ағач ичиндЎ туғды теб, āтын қыпчақ қойдылар (Ш.тар.).
Юкламалар. Эски ўзбек тилида қуйидаги юкламалар қўлланишда бўлган:
-му: Шайх жанаби муридға айттыким, сенда ҳеч маълум бар-му? (Навоий, МҚ).
-оқ: Саҳар-оқ қалъа узЎ миндилЎр (ШН).
-ла: Тойны ташлаб келэдур-ла оғлу¦// ғамны ташлаб келЎдµр-ла оғлу¦ (ШН).
-ғына/-гинЎ:Буғына масалны йахшығына бағлаған учун умид улким,..(Навоий, МН).
Модал сўзлар. Маълумки, модал сўзлар сўзловчининг айтилаётган фикрга турли қўшимча муносабатини ифодалайди. Эски ўзбек тилида қуйидаги модал сўзлар қўлланган:
Магар: Магар эл аны майпараст эткЎй// разини а¦лағай чу маст эткЎй (Навоий, СС).
Кāшки: ЙэргЎ кирсЎм кāшки, чун йэтмЎс ул айға элик (Лутфий).
Шāйад: Шāйад уйқу кЈзимгЎ майл эткЎй// андын āсāйышы ма¦а йеткЎй (Навоий, СС).
Балки (балким): ДерлЎрким, шеърға андақ машъуфдурким, кµндЎ он ғазал, балки артуқ айтур эрмиш (Навоий, МН).
Мабāдā: Ки анда Авлийā хāжа мабāдā, отырған болса, қылма ашкāрā (Фурқат).
Башарти: Ҳеч бир сормасму-ды, нāкāм даврāнлар £тЎр// қуллары ичрЎ башарти еътыбарым бар ерди (Муқ.).
Бāвужуди: Бāвужуди, бу жāмал истЎр вафāсындын к£¦¯л (Атоий).
Шунингдек, мавжуд, лозимлик, номавжудлик ва ҳоказоларни билдирувчи бар, йоқ, лāзым, керЎк, даркāр, демЎк ва бошқа модал сўзлар ҳам фаол қўлланган.

Савол ва топшириқлар:

1.    Ҳозирги ўзбек тили ва эски ўзбек тилидаги  кўмакчиларни қиёслаб чиқинг, улардаги фонетик ўзгаришларни изоҳланг.
2.    Боғловчиларни санаб кўрсатинг, уларнинг қўлланиш хусусиятларига эътибор беринг.
3.    Юкламалар ва модал сўзларнинг маъно ва вазифаларини изоҳлаб беринг.

Таянч тушунчалар:

Кўмакчилар – от ёки отлашган сўзнинг феълга тобелигини таъминлайдиган сўз туркуми.
Соф кўмакчилар – айнан кўмакчилардир.
Функционал кўмакчилар – аслида бошқа сўз туркумига оид бўлиб, функционал жиҳатдан кўмакчиларга транспозициялашган сўзлардир.
Боғловчилар – гап ва гап бўлакларини боғлашда қатнашадиган ёрдамчи сўз туркумидир.
Юкламалар – аташ вазифаси, лекин воқеликни (модал) ифода қиладиган ёрдамчи сўз туркумидир.
Модал сўзлар – сўзловчининг ўз фикрига муносабатини ҳамда фикрни тасдиқлаш, инкор этишни ифодалайдиган ёрдамчи сўзлардир.