Ўйлаб кўрсам, “Ўткан кунлар” Зайнаб борлиги учун ҳам қадрли экан. Эътибор беринг, ўша даврда яшаган қизлар қадрли экан. Эътибор беринг, ўша даврда яшаган қизлар эрксиз, ҳуқуқсиз, забун ва уларнинг аксарияти ҳатто бунга рози эдилар. Ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, кимдандир ҳақини талаб қилиш улар учун ёт эди. Улар ўз қисматларидан бахт қидирардилар. Гоҳида топардилар ҳам.
Серфарзанд ўзбек оилаларда ҳозир ҳам янги кийим кийишни хаёлига келтирмайдиган, опасига тор келиб қолган эски кўйлакни совға ўрнида қабул қиладиганлар бор. Улар оиладаёқ бир нарсага – мутеликка ўрганиб бораверишади. Аммо бу андишанинг оти қўрқоқ дегани эмас-да.
-Умуман, мен Зайнаб тимсолида бир умр итоатгўйликда яшаган, катталарнинг “яхши қиз бўл” деган насиҳатини “ҳаддан ортиқ тушуниб юборган” ва охир-оқибат бу дунёда борлигим ҳам кимгадир малол келмаяптимикан, деган ҳадик билан қимтиниб яшаётган одамларни кўраман.
Афсуски, уларнинг тақдири “Зумрад ва Қиммат” эртагидай якун топмайди. Оилада ҳам, кўчада ҳам “қиммат”ларнинг ошиғи олчи бўлаверади. Менимча, ҳамма эртакларни мана шундай дардини ичига ютиб, ёлғизликни севадиганлар ўйлаб чиқарган бўлса керак. Улар хаёлардагина ўз орзуларининг рўёбини кўрадилар. Афсуски, ҳақиқий ҳаёт бутунлай бошқача. Аммо улар ҳақиқий ҳаётдан кўра, эртакларда яшашни яхши кўрадилар.
Балки дўстим ҳақдир. Бу дунёда бир-бирларини бутун борлиғи билан севадиган Тоҳир-Зуҳролар, Фарҳоду Ширинлар, Лайли ва Мажнунар, борингки, Отабек ва Кумушлар ҳам йўқдир. Аммо мудом ширин хаёллар билан, орзулар оғушида яшайдиган, эътиборсиз қолдирилганида ҳеч кимга билдирмай кўз ёш тўкадиган Зайнаблар жуда кўп.
Толесизликни кўрингки, Зайнабнинг ҳар жиҳатдан кўнгли ўксик. У етим ва ногирон эди. Йўқ, адашаётганим йўқ. Нега энди, отаси ёки онаси йўқларни “етим” деб аташ мумкину, севгилиси йўқ одамни етим деб бўлмасин?! Нима учун қўли ёки оёғи шикастланганларни “ногирон” десак тўғри бўлади-ю, юраги чок-чокидан ситилиб кетганларни шундай атаб бўлмаса?!
Лекин уларнинг-да юраги тошдан, асаблари темирдан эмас. Бир куни уларнинг қалбидан даҳшатли вулқон отилиб чиқади. Аммо бу ҳолни ҳеч ким яхшиликка менгзамайди. Кесакдан олов чиқди, дейишади истеҳзо аралаш. Эътибор берган бўлсангиз, Зайнаб дастлаб ўзига ишлатилаётган камситиш ва таҳқирлашларни қаттиқ олмайди. Муштипар аёл буларнинг барига сабот билан чидайди. Қалбида муҳаббат деган муқаддас туйғу уйғонмаганида, бир умр “яхши қиз” бўлиб ўтиб кетиши ҳам мумкин эди. Аммо ўша туйғу инсон қалбини-да ўзгартиришга қодир.
Романда Қодирий Кумушни “ўлдириб қўйган”, Отабекнинг босқинчилар билан урушда ҳалок бўлганини айтган. Аммо Зайнабнинг тақдири номаълум. Назаримда, Зайнаб бугун ҳам орамизда азоблар комида ўртаниб юргандай. Қачонки, эри бир этак болалари билан ташлаб кетган аёлни ёки алданган қизларни кўрсам, Зайнаб кўз олдимга келаверади.
Беихтиёр дилимда шундай сўзлар айланади. ҳали тилимга чиқмаган дил сўзларимни қоғозга тушираман. Бечора Зайнаб, бевафо дунёнинг охири йўқ деворларига урилавериб, тошга айланиб кетган бошингни қуриётган Оролдан шўрлаб кетган пешонингни елкамга қўй. Биламан, сени дунёда ушлаб турган ягна ришта ҳам узилай-узилай деб турибди. Тушунаман, сенга бу дунёда севган кишингдан бошқа ҳеч ким керакмас, ўзингга кимнингдир ачинишини ҳам, кўнглингни кўтаришга интилишини ҳам истамайсан Аммо мен сенинг бор дардингни ичингга ютиб, азоб чекишингни хоҳламайман. Ахир, бир қадрдонимнинг ташвишини кўтара олмасам, яшаб нима қилдим, ОПАЖОН!!!

Элбек ЖУМАНОВ