Дунё маданиятининг ўзаро таъсири ва ривожланишини таржима асарларисиз тасаввур қилиш қийин. Бу – ҳар бир миллий адабиётга дахлдор сўз. Немис шоири Иоганнес Бехер ҳақли равишда таъкидлаганидек, «юксак маданий таржимани яратиш, маълум миллий адабиётнинг бўй-басти, истеъдоди, миллий хусусуятларини намоён этади».
Ўзбекистонда таржиманинг назарий асослари узоқ йиллар давомида шаклланган, бироқ асосий эътибор бошқа тиллардан ўзбек тилига таржима қилиш масалаларига (хусусан, рус тилидан) қаратилди.
Бугунги кунда эса ўзбек адабиётини бошқа тилларга таржима қилишдек энг долзарб ва муҳим масала турибди. Бу – тасодифий эмас.
Собиқ социалистик реализм занжирлари, шарт-шароитларидан озод, жамоатчилик фикри ва инсон қалбини тарбиялашда восита ролини ўйнашдан воз кечган ўзбек замонавий адабиёти юксалди, мураккаб, ўзига хос, кенг кўламли бадиий тизимга айланди. Бунда ўз қонуниятлари, ривожланишнинг изланиш ва анъаналари, асрлар бўйи яшаб келаётган бебаҳо миллий адабиёт тажрибалари синчиклаб ўрганилган ҳолда, янги миллий, ижтимоий-маданий омиллар, жаҳон маданий жараёнларига мутаносиб муваффақиятларга эришилди.
Қайд этилганларнинг туб негизида ўзбек замонавий ҳикоячилигига қизиқиш ва унинг кўтарилиш босқичлари кўринади. Барчага маълумки, шубҳасиз, адабий асар маҳсулдорлиги, қадр-қиммати нафақат бадиий матнларни шакллантиришга, балки асар моҳиятига қай даражада давр ижтимоий-маданий омилларини сингдиришга ҳам боғлиқ. Бу табиий равишда янги дунёни ҳис қилишни, қадриятлар моҳияти, янги ижтимоий-маданий нуқталарни ўзида акс эттиради. Кичик жанр саналишига қарамай, салмоқли ўринга эга ҳикоячилик ҳамиша долзарблик нуқтаи назаридан бошқа кенг кўламли насрий жанрлардан олдинда туради.
Замонавий ўзбек ҳикоячилигида «кенглик ва жанр майдонининг хилма-хиллиги, жанр билан муаллиф эркинлигининг ўзаро гармоник мослашуви характерлидир» (М.Бахтин), дунёқараш ва эстетик мувофиқлашув натижасида глобал янги тараққиёт қиёфасини ижтимоий-маданий идрок билан ифодалаш жуда кучли. Ўзбек замонавий ҳикоячилигининг муаллифлари тарихан шаклланган жанрнинг туб кўринишларини танлаб олишади, чунки улар ижодкорнинг асосий муддаосини ифодалаб беради ёки яратмоқчи бўлган ўзига хос йўлни моделлаштиради.
Янги бадиий тузилма, модел ва шаклларда янги мазмун-моҳият, руҳият қирралари, анъанавий маънавий қадриятларни баҳолаш, янги шахс концепцияси (бутунлиги, қарашлари, фикрлари) йўлида самарали изланишлар ўзбек замонавий ҳикоячилигининг бадиий тузилмаси, жанр кўламини безайди. Ҳаракат, трансформациялар, анъаналар ва жанр ривожланиш истиқболи ўзбек замонавий ёзувчиларининг Саодат Комилова томонидан рус тилига таржима қилинган ҳикоялари талқинида изчил, ўқишбоп ҳолда «Кўнглимдаги дарё” тўпламида ўқувчилар қўлига бориб етди.
Тўпламга йигирма олтита ҳикоя киритилган, улар турли авлодга мансуб, турфа анъаналар ривожини ўз ичига олган ўзбек замонавий ҳикоячилигининг постсовет даврини акс эттирган адиблар қаламига мансуб. Аввало, мазкур ҳикоялар анъанавий жанр тузилмасига кўра, ўзбек мумтоз ҳикоячилигининг энг яхши анъаналарини давом эттириб, юксалтириб келмокда, зеро, уларнинг томирлари миллийликка бориб тақалади. Шунинг баробарида, улар эски усул ва мазмун-моҳиятлардан холи, янги теран замонавийликни ўзида сингдирган асарлар (Одил Ёқубовнинг «Қаердасан, Морико?», «Музқаймоқ», Хайриддин Султоновнинг «Дунё сирлари», «Тўсиқ», Мухаммад Алининг «Кулча», Алтаир юлдузи», Хуршид Дўстмуҳаммаднинг «Қичқириқ», «Васий», Собир Ўнарнинг «Ака-укалар», «Тегирмончининг ўғли», Назар Эшонқулнинг «Маймун етаклаган одам», «Баҳоуддиннинг кучуги», Абдуқаюм Йўлдошевнинг » Алвидо, гўзаллик», «Муаммолар борми?», Зулфия Қуролбой қизининг «Аёл», Уйғун Рўзиевнинг «Тонгда қайтган каптарлар», «Нотинч қалб» каби ҳикоялари).
Тўпламга янги ноанъанавий кўринишга эга ижодий изланишлар, чегараланган ўзига хос жанр намуналаридан ҳам киритилган: ҳикоя-ўйлар (Исажон Султон – «Сувдаги коса»), ҳикоя-огоҳлантириш («Тунги довул»), ҳикоя-туш кўриш (Улуғбек Ҳамдам – «Бир пиёла сув»), ҳикоя-иқрор («Кўнглимдаги дарё”), ҳикоя-хаёлий (Зулфия Қуролбой қизи – «Икки қиёфа”), ҳикоя-онг оқими ёзишмалари (Раҳимжон Раҳмат – «Миямнинг ичи», ҳикоя-нохаёлий «Адашвой”).
Бу ҳикоялар ўқувчини ҳаққоний воқеликнинг айёрона чалкаш вазиятларида ҳам мустақил равишда изланиш, йўл топиш ва муаллифни ҳис этишга ундайди, хаёлот ва мавжуд ҳаёт зиддиятларининг энг муҳим асосларини ифодалаган ҳикоячиликнинг янги модели яратилганига гувоҳ бўлади.
Бизнингча, таржимон ўз олдига бош вазифа сифатида, ўзбек ҳикоясининг русча туғилишини кўришни, шу тахлит у гўё рус тилида илк бор кўз очишини кузатишни қўйган, бироқ ўз ўрнида миллий хусусиятлар, стилистикани сақлаб қолган, бузмаган, қандай бўлса, шундай ифодалаган, шаклларнинг бир-бирига ўхшашлигини таъминлаган, фикрлар нутқ воситасида берилганда, аслиятдаги шоироналикни яратиб, янгидан жозиба беришга ҳаракат қилган. Унинг таржимон сифатида ўзига хослиги шундаки, асарлардаги айнан ўхшашлик «қуввати»ни қайтадан ярата олган, асар оҳангини бадиий матнни шакллантиришда муҳим омиллардан, деб санаган.
Икки тилни эркин эгаллаб (ўзбек ва рус), аслиятдаги халқ юрагини нозик ҳис этиб, миллий тарих, характер, тилнинг нозик жиҳатларини яхши билган ҳолда, рус тилида уйғунлик ифодасини тополган, жаранглата олган, зарурат туғилганда «ошириб ифодалаш»дан (тиллар тизимининг бир-бирига тушмаган, мос келмаган ҳолатларида) фойдаланган, бироқ аслиятдан узилмаган, унинг миқдорини ҳам бузмасдан, рус тилида аслиятга мос тўлақонли бадиий таржималарни яратишга эришган. Аниқ таржима матнларининг таҳлили шуни кўрсатадики, таржимада айнан ўхшашлик нафақат ташқи мувофиқлик, балки ички чуқур мазмун-моҳият, бошқа тил воситалари орқали ифодалаш қобилиятини ҳам намоён этади, бунда аслиятда фойдаланилган бадиий усуллардан чекланмаслик лозим.
«Кўнглимдаги дарё”га киритилган таржималар шундан далолат берадики, таржима жараёни – асар яратишдаги ижодий жараённинг маълум маънода қайтарилишидир. Зеро, таржима масалаларидаги ушбу тушунча таржимани санъат даражасига кўтаришнинг зарурий шарт-шароитлари ҳисобланади.
Таржимон ҳар бир ҳикояда муаллиф ўй-хаёлларига теран кириб бориб, деталма-детал кўриб чиқиб, тафаккурнинг ўзига хос «сирлари», ҳар бир муаллифнинг тилини тушуниш, дунёни қўриш, бадиий воситаларнинг хилма-хиллиги ва ҳаётий материалларни акс эттириш усулларини қўллашни уддалаган, дейиш мумкин. Таржималарда баъзан ўйлаб топилган шева сўзларининг аралашувига йўл қўйилмаган, айни пайтда, таржимон индивидуаллиги муаллиф индивидуаллигига суяниб қолмаган.
Айнан шундай таржималар асарларнинг «маданий майдони”га кириб боришга, аслиятнинг замон ва макон билан бирлашиб кетишига имконият яратади, ўзбек адабиётини яқин ва узоқдаги русийзабон ўқувчилар орасида оммавийлашувини мувофиқлаштиради ва шубҳасиз, унинг дунё адабий жараёнларига киришувида ўз таъсирини ўтказади.

Рус тилидан Ойгул Суюндиқова таржимаси