Рожий, Сулаймонқул уста Суярқул ўғли (1871 — Қўқон — 1924.11.11) шоир, хаттот. Қўқон мадрасаларида таҳсил кўрган. Рожий ишқий ғазаллар, сатирик шеърлар, таърихлар ёзган. Уларда самимий муҳаббат улуғланган, 1-жаҳон уруши воқеалари акс этган, инсоннинг жамиятда тутган ўрни ва қадр-қимматига баҳо берилган. 880 мисра шеър, 400 дан ортиқ мақол ва ҳикматли сўзларни ўз ичига олган «Зарбулмасал» асарида шоирнинг гуманистик ҳамда дидактик қарашлари, даврнинг ижтимоий масалаларига муносабати акс этган. Рожий 20-аср вақтли матбуотида ҳам фаол қатнашган. Жумладан, М. Беҳбудийнинг «Ойна» журналида унинг 2 та шеъри босилган. Рожий Навоийнинг «Мажолис уннафоис» ва «Хамсат ул-мутаҳаййирин» асарларини кўчирган. Рожий асарларидан баъзиларини ўз ичига олган, Абдулмажид Котиб томонидан тузилган қўлёзма баёз Қўқондаги Ғафур Ғулом номидаги адабиёт музейида сақланади.


ЗАРБУЛМАСАЛ

Қанча иш бўлса бугун кечга кетар,
Сабр қилсанг ғўрадин ҳалво битар.

Етишурсен йиқилиш пайғомига,
Бемаҳал чиқма бировни томига.

Эҳтиёт этмакка келмиш ушбу панд,
Дар таваккал зонуи шутур бибанд.

Мулк ҳаддидин ўтиш яхшимидур,
Қўшнини ўғри тутиш яхшимидур.

Пойгачининг икки кўзи ғовдадур,
Бўрини ҳар дам қулоғи овдадур:

Гарчи давлатда эрурсен Бойқаро,
Сен тарозу бошига аввал қаро.

Токи ўтгайсан жаҳондин пеш ўлуб,
Тўқими ўн танга, эшак беш ўлуб.

Эгнингга сол шолчау ғўлонани,
Тақма эшак бўйнига дўлонани.

Ҳар на бўлса ҳолатинг кўриб тириш,
Ташқари қилма қуюшқондин бир иш.

Яхшимидур сендин, эй бемоя мўр,
Сурфа қоқу том бошида қўш танўр.

Ўз ҳисобингни билиб юр моядин,
Ким сўрар ой бошини девонадин?..

Тут омонатни наку бир кун бўлур,
Пичоқ ўлса йўқ, софи олтин бўлур.

Ваъдада турғил, ўзингни йиқмвгил,
Рост бўл, арғамчига ун тиқмағил.

Таълим олмоқдин киши ўзда қолар,
Устаси йўқ ҳар мақомда йўрғалар.

Бўлмаса илми кишини не деюр,
Кнм қозонда бўлса, чўмичга чиқур.

Ер кўтарилмас чунончи осмон,
Минг семурсин, чумчуқ ўлмас ботмон

Қўйса жоҳил олим ўрнига қадам,
Болта келгунча олодур кунда дам.

Ўртага тушсин кими бўлса кучи,
Сўйса чумчуқ, қассоб ўлсин сўйғучи.

Сўзни оч уққанга, эй озодакор,
Ким чалур эшак қулоғига дутор.

Машварат қилғил, кими бўлса қари,
Ким қари билгонини, билмас пари.

Тўғриликда гар жаҳонда тоқдур,
Бекни оғзи қойдадур, боймоқдур.

Дўст отин қўймағил авроқда,
Қой кийик турмиш ишонган тоғда.

Равшан этмишдур самодан то самак,
Қассоб ўлса ошно бергай суяк.

Панд сенга ким берур ситез эмас,
Ошнодин топ, демоқ бежиз эмас.

Сабр қилмоқ бирла қил ўзни тўкуз,
Бошга тушса тортадур албатта кўз.

Кимки эҳсон қилди, ул топди нажот,
Қой оғиз ейдур ҳам ул чекти уёт.

Хайр қилмай ўзни одам чоғлама,
Сен қозонинг аслв сувга боғлама,

Кўз тутурдин ким бўлибдур бениёз,.
Ҳадя бўлсин, гарчи ҳам бўлса пиёз.

Қорни тўқни қорни очдан йўқ хабар,
Тўйга борсанг бор тўйиб, жон писар.

Тўкилурса гар қариб кўзу қоши,
Кимки бермасдур анинг пишмас оши.

Қўрқмағил андинки дур неку сияр,
Яхшида бўлмас яроғ, қилма ҳазар.

Ёпмас оғзини ким, ҳаёти уйрилур,
Болтадин тоймас ҳўкуз бўлса ўлур.

Қил тааммул, қилма ўзға ўт ёқиб,
Сен қизини ол, онасига боқиб.

Йўлда йўлчи, овчи овда хўб эрур,
Қирғиз ўлса ким ўтовда хўб эрур.

Қолдиларму поклар бу дам аро,
Яхшига кун йўқдурур олам аро.

Истиқоматлик киши масрур эрур,
Ким мусофирдур, масалда кўр эрур.

Ўзни ёлғуз ташлама сен бемаҳал,
Кўпчилик не бўлса, сен ҳам бўл ўшал.

Ки югурур бўлса оғиз ошгадур,
Чопмоқи ҳам тилу оғиз бошгадур.

Машраби кенг ўлса кўнгул сайлағай,
Тор ерда ким тамошо айлағай.

Сен ниҳон сир устин очма, эй ғани,
Гар ёпуқлиқдур қозон, ёпғил ани.

Бирни розин беркитурға ғам егил,
Тева кўрдингму деганда, йўқ дегил.

Ҳеч кимнинг тушмасун асло иши,
Оч ила сўзлар ажал етган киши.

Тутса тонг йўқ тоабад устун макон,
Шум бўлур ҳар ерда шогирди калон.

Орқасидин гарчи совуқ сўз -юрур,
Одамини бил, юзи иссиқ эрур.

Ўзни тўқ тутмоқ эмас доно иши,
Очлиғидин ўлмамишдур ҳеч киши.

Имтиҳонсиз ошнони йўқлама,
Тарвуз эрса хом агар қўлтуқлама.

Жаҳл бирла бошлама ҳаргиз уруш,
Ҳеч кишиға бўлмағил қовунфуруш.

Бирга ҳў қилма фйреб бермрққа,
Қўйнини тўлдирма пуч ёнғоққа.

Кенг тутгил кўнглинг, ўл соҳибтамиз,
Қирқ кишиға етган эрмиш бир майиз.

Сен емоққа қйлмағил  хў қандни,
Қанд ерсен, лек ерсен пандни.

Аччиқ эрмиш ушбу сўз, ҳушёр тур,
Ким демишдурлар ширинлиғ яхшидур.

Индагандан индамаслик яхшироқ,
Индасанг, бошингға теккайдур таёқ.

Кар эшитгониға асло тўймағай,
Кўр тутгонини ҳаргиз қўймағай.

Жойи бор ҳар сўзни, эй олиймақом,
Эски оғизму тилар янги таом.

Мардум ичра шўру ғавғо солма, сен,
Шаллақилиқ бирла енгиб олма, сен.

Раҳм қил, ҳар кимни қўй ўз йўлиға,
Бермағил жонини олиб қўлиға.

Мажлис ичра тухми бежо сепма, сен,
Ҳар қаю сўзни белиға тепма, сен.

Шиквани базми қурилса, нори тур,
Тушса юз юзга, хижолат келтирур.

Билмайин сен очма савдо устини,
Тут айиқни, сўнгра сотғил пўстини.

Қай эшик эрмиш яқинроқ, они қоқ,
Сен узоқни сўзига солма қулоқ.

Катталик айлаб ўзингни бузма, сен,
Сайратиб тўпхонани юргузма, сен.

Айронинг йўқ чанқаганда ичмоқа,
Сен кумуш кўприк тиларсен ўтмоқа.

Боби ишрат дафъатан боз ўлғаму,
Бир гул очилған билан ёз ўлғаму.

Қасри давлат ичра ким ўзни урар,
Ҳар тегирмон навбати бирла юрар...

Кимки бўлса, яхшилик жомин туза,
Қўйма тарбуз пўстини йўлинг уза.

Мухбир ўлсанг, ҳақ сўзидии туз мақол,
Бўлғай эрмиш қайда элчига завол?..

Зулм қилмоқлик дўконин қурмағил,
Ҳўкузингни бўйнини шиштурмағил.

Ғафлатдаги душман уза ўзни отма,
Ухлоқ эса қаерда илон, уйғотма.

Бу тарз иладур замонанинг ишиға вой,
Ҳалвони ҳокиму етим калтакни егай, ҳой.

Толеъ билибон давлат элини топқай,
Иқбол ҳам они, тешасизни чопқай.

Олурлар они молин жою бежой,
Бўш эрса қою дарахт қурт егай, ҳой.

Туз эр ким эса, толеи юз ўгурар,
Бахтни ўшал ҳамиша уйқуда кўрар.

Ошуфталиғу йўқлиғ ила умр сурар,
Лек ёмон эрни ошуғи олчи турар.

Дасти кўтаҳ ҳоли бўлғондур табоҳ,
Чиқмасун ғалтакка ҳамён ҳеч гоҳ.

Одам ўлсун ёғ кесурдин вақти чоқ,
Устухонга етмасун асло пичоқ...

Ҳирс зиндонида ўзни йитмағил,
Беш қўлингни оғзингга сен тиқмағил.

Давлатингга дам бериб чолишмағил,
Ушбу дамлар бирла ҳаргиз шошмағил,

Сўрма фосиқдин риёзат ҳолини,
Ёки қочгандин уруш аҳволини.

Ким ичи ўнгидадур, кўз бахшидур,
Ким эрур ўнги ичида, яхшидур.

Қойдадур бечора бор, ранги сориқ,
Корд топилмас ҳўкиз бўлса ориқ.

Кимни ким оғзи қулоғига етур,
Ақлини билғил қафосидин кетур.

Ёр эса сен бирла яхши бирлиғи,
Йўқ кераклик тошнинг оғирлиғи.

Кўнгил узғил тунбази даввордин,
Нафъ олмас қон қусар заввордин.

Ғам ема, ҳар чиз оз ўлеа, етар,
Киссаға қайтарма, кўп бўлса кетар.

Сен жазо майдонида бўлма чўлоқ,
Бирни айбиға бўлиб кўзу қулоқ.

Зулмнинг ўтини асло ёқмағил,
Сен биров бошида донак чақмағил.

Етти гўлахға қўюб ўт, бўлма паст,
Қойда бўлса маърака, берма шикаст,

Бирни боши узра феълинг бузмағил,
Сен тегирмон тошини юргизмағил.

Кимки топти мардлик ичра масал,
Боши кетса, сўзидин кетмас ўшал.

Бўлмасанг сувчи, не қилғайсен юзиш,
Қўчқор ўлса шохсиз, билмас сузиш.

Дўст бирла имтиҳон қилғил талош,
Билса, хурмо, билмаса бер анга тош.

Гар топай десанг ҳаводисдин омон,
Яхшига яхши, ямонга бўл ёмон.

Қолмағил кўпдин, сен эрсанг борар,
Ёлғиз отни чанги чиқмас чопса гар.

Яхшилиғ қилғил, агар ёр истасанг,
Юсуф ўлғил, сен харидор истасанг.

Бўлмоғил бадгўю бадгуфтор ҳам,
Гўшҳо дорад дару девор ҳам.

Обрўйипг тўкма, сўзлаб ичма қон,
Индамасликдур жавоби аҳмоқон.

Тарбият ноаҳлға қилғай асар,
Турса гунбаз устида ёнғоқ агар.

Кимки ўз-ўзи силиқ, сўзи силиқ,
Бил, ёмонга ортиқ ўлмиш бир қилиқ.

Юрмаса ким тўғри, сўқмоқ келтирур,
Эгри калтак эгри тўқмоқ келтирур.

Софдил нопоклардин тўлғанур,
Тушса ҳавз ичра агар ит булғанур.

Берма кўнглинг нафси шайтон шўриға,
Қўйни топширмоқ бўлурму бўриға.

Бўлса мажлис, тўриға олма ўзинг,
Келса миршаб, мўриға олма ўзинг.

Қизи бор уйга қоровул бўлмағил,
Тайёр ошга сен баковул бўлмағил.

Жон гаров, жома гаров қил ўзни, сен,
Жойиға қўйғил ҳамиша сўзни, сен.

Вақти меҳнатда нединдур қочишинг,
Арпа пишганда магар тушмас ишинг?

Борма хирмонга, узоқда тўқ эсанг,
Донини олма, бошоқда йўқ эсанг.

Ҳар киши юк ўз отиға ортадур,
Ўз кўмочига кулини тортадур.

Бўлмағил хайли хиёнат бастаси,
Олтин ўлғай йўқ пичоқни дастаси.

Ҳеч уйдин сен суғурма бир хавон,
Ҳеч юздин урма тўқсон, эй жавон.

Кўз олайтурғон на билғай ўзини,
Қасд қилгон, паст қилғай ўзини.

Маълум ўлмиш дунёда жумла билур,
Ким қазур гар чоҳ, ўзи йиқилур.

Қилма бирни молини олмоқ хаёл,
Қўйнидин тўкилса, сен қўнжиға сол.

Барчани яхши дегил, ўзни ёмон.
Жумлани буғдой билу ўзни сомон.

Ёшликдин маълум ўлғай ҳар насл,
Ки баҳоридин билинғай яхши йил.

Яхшидин бўлмас ёмон асло тўқуш,
Келмағай лочин уйидин бойқуш.

Хом кумушдин пишса шолғом куч берур,
Йўқ товуқдин, бор юмуртқа хўб эрур.

Жулдур ўлған етишур жононаға,
Тушгай ойнинг ёруғи вайронаға.

Хешро оро диҳад, бад бадтар аст,
Гар жули атлас бипўшад, хар хар аст.

Ўзни энкаймас такаллуфга солур,
Қайда бўлса тева чўкса жой олур.

Ётни хеш айламаслар дунёда,
Танимасни сийламаслар дунёда.

Ҳеч қиммат йўқки, беҳикмат эмас,
Ҳеч арзон йўқки, беиллат эмас.

Дўст нодон ўлсау, душман — фаҳим,
Кўрғасен андин сақар, бундин наим.

Қўл узатма бесабаб озорға,
Тўғри келмас уй сўзи бозорға.

Шиквадин хомуш бўлғил субҳу шом,
Ўзни билғил, ўзгани қўйғил мудом. ,

Кавламоқдин ўт ўчодур оқибат,
Қўшни ҳам андин кўчодур оқибат.

Сен ёмон сўз қилмау, бўлма тараб,
Яхшилардин қолмагандур ҳеч гап.

Ғалвани қилма қулоққа жойгир,
Бошад аз карнайчи як пуф дилпазир.

Жоҳил айтса сўз қилур доно қиёс,
Ҳанграса эшак солурлар беда тос.

Сен қулоғингни кўзингдек билмағил,
Гар эшитсанг, кўрганингдек билмағил.

Ишда йўқ, ҳар қайдадур шармандадур,
Кимки жўянда эрур ёбандадур.

Ётмағил оламда, эй ёр, ишлағил,
Бекор ўлганнингча бекор ишлағил.

Одам эрсанг, сен бир ишни қил ҳавас,
Беҳунарро хар ҳамегўянд бас.

Сўз қуруқ бўлса, қулоққа ёқмағай,
Тепалик сори қараб-сув оқмағай.

Фикри будбул донмо гудда эрур,
Бил ҳисобли дўст кўнгулда эрур,

Сўрма ақча, гарчи сенга ёр эрур,
Ки олурни, берури ҳам бор эрур.

Тонуғил кўзингни борида йўлунг,
Тегса кафгир сенга, куйдурма қўлунг,

Кимки оғзидин дури мадҳинг сочар,
Амин ўлма ҳам ёмонлашга очар.

Ким шужо ўлса, ўзин ҳифзин этур,
Қўрқоқ эрга осмондин ўқ етур.

Ёвари йўққа тушодур можаро,
Ёрдами йўқ хор ўлодур халқ аро.

Бесўроғ иш дилни ғамнок айлағай,
Роҳ зангин машварат пок айлағай.

Машварат бирла сахий марғуб эрур,
Икки илм, албатта, бирдин хўб эрур.

Ким бузулгай, қозиликка сайланур,
Теваға етса ажал, чоҳ айланур.

Тўғри бўлсанг, сен сочоқ бўл доимо,
Эгри бўлсанг, сен ўроқ бўл доимо.

Тил кесилса, сенға сўзингдин эрур,
Оқса қон бурнингдин, ўзингдин эрур.

Ким сукут этса, надомат кўрмағай,
Фикрсиз сўздин саломат кўрмағай.

Аччнқ ўлғай пулға келса, ҳар чи ҳаст,
Сиркаи муфт аз асал ширинтар аст.

Йўқ ҳўкиз деб, бор улоқдин кечмагил,
Шох учун хардек қулоқдин кечмагил.

Кўчада ким мадҳ этодур хотунин,
Баззоз этғай айблик ўлғон тўнин.

Ҳамроҳ қил ўзингга одамидурур зангн,
То нағма машваратда туз оҳанги.

Қойда эса ёлғиз от, чиқмас чанги,
Чанги чиқса, чиқмағай анинг донги.

Толеъ оники қабул айлар рови,
Бечорани ови юрса, юрмас дови.

Иш бўлмаса, қўлда боғ бўлса, чидамас,
Нахли ани барча ёғ ўлса, чидамас.

Озор йўлига бир қадамдур юрма,
Отингни ситамни кўчасига бурма.

Кўрсангки биров ҳазин эса пишқурма,
Бир сўхта устига намакоб урма.