Рожий Марғилоний (тахаллуси; асл исм-шарифи Хўжажон Хўжа Низомиддин Хўжа ўғли, 1834 — Марғилон — 1918) — шоир. Қўқон ва Бухоро мадрасаларида таҳсил олган. Хушхат ва саводхон бўлганлиги учун мирзалик қилган. Шоирнинг адабий мероси 10 минг мисрага яқин: улар ғазал, мухаммас, маснавий, муаммо, рубоий, туюқ, қитъа, фард, таърих каби адабий жанрларда битилган. Рожий лирик шеърларида пок инсоний севгини, олижаноб фазилатни улуғлайди, зулм ва адолатсизликдан нолийди. «Қози сайлов», «Сайлов» ҳажвияларида амаддорларни, порахўр қозиларни танқид қилади, ўз даври сайловининг моҳиятини очиб беради. «Той», «Тойчоқ» каби маснавийларида мустамлакачилик зулми остида қашшоқлашган халқнинг турмушини, очлик, муҳтожлик ҳукм сураётган муҳитни қоралайди. Рожий Дукчи эшон воқеаси ҳақида ҳам шеърлар ёзган. Ҳофиз, Жомий, Алишер Навоий, Бедил, Фузулий, Нодира ва Фурқат каби шоирларнинг ғазалларига назира ва тахмислар битган.
МУХАММАСЛАР
НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Боғ аро еткур сабо, ул барги гул домон иси,
То димоғимдин йўқ ўлғайму экин ҳирмон иси,
Ҳажр дафъиға гуледин топмадим дармон иси,
Гар баҳор эл топса бўстондин гулу райҳон иси,
Келур ул райҳон ила гулдин менга ҳижрон иси.
Бу чаман нахлида хуррамликни мўе топмадим,
Булбули савтида хушлик гуфтугўе топмадим,
Шабнамидин ҳам бақолик обрўе топмадим,
Менки бир гулдин жаҳон боғида бўе топмадим,
Пайлайин қилса муаттар даҳрни бўстон иси.
Тушдим айру лаълидин юз минг туман душвор аро,
Бшуруб қонлик ёшимни дийдаи хунбор аро,
Сирри ишқим асрамайму халқи ноҳамвор аро,
Лаъли ҳажридин нйҳон ашким сўзин ағёр аро,
Деса бўлмаским, келур бу навъ сўздин қон иси.
Улки майгун лаблари юз мурдани жониға ком,
Сўрди аҳволимни, топдим ман ҳаёти мустадом,
Чунки ул Исо дамин анфосидур йўҳйил изом,
Қайдаким жонбахш лаълидин Масиҳога калом
Сурди ул ердин келур юз қарн сўнгдин жон иси.
Урди то машшотани зийнат учун тесуйиға,
Баски юз жон банд эди гесуи анбарбўйиға,
Ваҳки, жонлар чирмашибдур они ҳар бир мўйиға,
Жон иси тутди жаҳонни мен борурман кўйиға,
Ким тилар эл жон иси, ман истарам жонон иси.
Боғ аро ҳар ғунча диллар қонидин бир-бир намуд,
Ҳажридин ғамлар сўзидур булбули қилғои суруд,
Сунбули ҳам кийган аммо дийдаи Рожийда дуд,
Чун Навоийға келур ҳижронидин ҳар дам на суд,
Гар баҳор эл топса бўстондин гулу райҳон иси.
Менам Мажнунлик услубини бунёд айлайин дерман,
Кечиб ўздин фано мулкини обод айлайин дерман,
Тааллуқ қайдидин жисмимни озод айлайин дерман,
Ғуборимни қуюндек жумла барбод айлайин дерман,
Таним саргашталиғ васфиға мўътод айлайин дерман.
Жаҳон боғига булбулман, адамдин ошиён кўрдим,
Баҳор айёмини ўткардиму фасли хазон кўрдим,
На гулшандин асар кўрдим, на гуллардин нишон кўрдим,
Чаман авроқини боди фано бирла ниҳон кўрдим,
Бақосиз рангу бўдин лаҳзае дод айлайин дерман.
Адам раҳравлари суд айламан хусрон билан кеттим,
Ҳаётим моясин барҳам бериб нуқсон билан кеттим,
Убудият матоин олмадим, исён билан кеттим,
Надомат борини ҳаммолиман, армон билан кеттим,
Бу йўлда эмди ажзим нақдини зод айлайин дерман.
Чаман ўз мотамида шабнамидин дийда тар қилсун,
Дегил, булбулға, бошиға сочиб гул нолалар қилсун,
Қаро кийгизни илғон бўйниға қумрини бар қилсун,
Хазондин дод этиб вақти саҳар ул гар-гар қилсун,
Ридо бўйнимда ман ҳам якка фарёд айлайин дерман.
Жаҳон бўстонини нахлиману баргу барим йўқтур,
Адамни субҳига шабнамману чашми тарим йўқтур,
Ҳақиқат баҳрини мавжиману оқ гавҳарим йўқтур,
Учурғон ломакондин бози ман болу парим йўқтур,
Вужудимға адам чекини иснод айлайин дерман.
Тугатдим дарсими боби қазоу фасли фатводин,
Очарман ҳусну ишқ авбобини Юсуф Зулайходин,
Кўрай нозу ниёз услубини Мажнуну Лайлодин,
Ёзай дил сафҳасиға ишқ имлоси-ла шайдодтш,
Муҳаббат дафтарин бир-бир ўқиб ёд айлайин дерман.
Қолубман бир қуёш меҳри билан юз минг тазаллумға,
Қўлимни нури кетти кўз тутиб андек тараҳҳумға,
Дер эрдим сиррими тун хилватида чархи анжумға,
Сиришким инчунин рози дилим фош этти мардумға,
Кўзимдин ўтган ишни энди ишҳод айлайин дерман.
Дедим ушшоқ элиға йўқ мани бошимни даркори,
Осинг то сабаланд ўлсам, қани Мансурни ул дори,
Биёбон қатъи бирлан бўлмағай ишқ аҳлини кори,
Кесулмас реш-реша айламоқдин ғамни кўҳсори,
На деб ойини Мажнун, расми Фарҳод айлайин дерман.
Вафо хумхонасин саржўшини соқиси дилдорим,
Муҳаббат бодаи дардим бериб соф айлади корим,
Матои нахватимни ташладим то жубба, дасторим,
Кетубман ўзлигимдин эмди аҳбобию худ дорим,
Фано сарманзилиға сарни иршод айлайин дерман.
Кеча пири муғон бир кимсани девона қилмишдир,
Кириб майхонани бурчиға Рожий ҳам сиқилмишдир,
Ичибдур бодани икки аёғила йиқилмишдир,
Биҳамдиллоҳ, келуб боши билан хумға тиқилмишдир,
Харобот аҳлини бу муждадин шод айлайин дермай.
САЙЛОВ ЦИКЛИДАН
Йўл билиб юр, қози, эл сайлови бор,
Йўлда элликбошиларнинг ғови бор.
Овчилар қўймас амал сайловида,
Қайси ерда кўрса хару гови бор.
Туфлаб отмоққа қози сайловида,
Яхши мерганларга тўнғиз ови бор.
Пул билан ўтсанг қазо сарҳаддига,
Пулсирот остида ўтлиғ зови бор.
* * *
Қози Исҳоқ эрди саҳро говидин,
Ирғиб ўтган ҳар балонинг ғовидин.
Кўрди элликбошилар қассобини,
Қочди ҳуркиб ўтлаган яйловидин.
* * *
Эҳтиёт бўлгил, укам, сайлов келур,
Топганингни сочгали бир дов келур.
Олтариқ маҳкамида бўлсанг тирик,
Жон бериб, жон олгали бир ёв келур.
